Dişilliğin Kraliçesi Lilith

Dişilliğin Kraliçesi Lilith

Lilith yüzyıllar boyu cinselliğiyle övünen, isyankar, asi ve bu arzuların karşılığını cezalandırılarak ödeyen şeytan veya iblis kadın olarak bilinmektedir. Yaratılışa dair öykülerde Lilith’inAdem’e karşı başlattığı savaş eşitlik arayışından başka bir şey değilken bunun bedelini ödeyen taraf  Lilith’in kendisidir. Lilith tanrının gizli adını bilen ve uçma özelliğine sahip kadını temsil etmektedir. Lilith’ın kaynağı Tanrı’nın acımasız yargılama ve cezalandırma gücüdür. Esasen çocukların koruyucusudur. Tanrı günahkar insanların çocuklarını öldürmekle Lilithi görevlendirmiştir. Lilith fahişeliği ve savaşı getirmesi, Havvanın dünyadaki canlılara ait işlevler olan dışkılama, idrar yapma, terleme, kadınların için adet kanaması gibi nedenlerden dolayı aynı kaderi paylaşırlar.

Mezopotamya İnancı ve Metinlerinde Lilith:

Lilith kökeni Sümer’e kadar uzanmaktadır. Lilith Sümercede “hava, rüzgar, rüya ruhu” anlamına gelen “lil” kökünden türemiştir. Akadca’ya “lilitu” şeklinde geçmiş ve dillere yayılmıştır. Babilderüzgarın yıkıcılığına ve şehvetle hükmeden dişi ruh ve fırtına Tanrıçası olarak kendisinden korkutulan Lilith, Mezopotamyadan Suriye, Filistin bölgesine kadar yayılmıştır.Babilcesi “Lilitu”, “Asurcası “”lilatu”, İbranicesi “layla” , Arapçası “leyla”, Habeşçesi “lelit”, Aramicesi “leyla”, Süryanicesi “leyla” şeklindedir. M.Ö. III. Bin yıla kadar uzanır.

Gılgamış destanında Tanrıçayla (İnanna) kurulan müsebeti zamanla onu önce rahibelik, ardındanda Tanrıçanın kendisiyle özdeşlemesine kadar gitmiştir. Hava elementiyle bağlantısı oluşu onun ruhsal bir varlık olduğu fikrini kuvvetlendirmiştir.Akadça yazıtlarda Lilith; Kasvetli rüzgarlarda hüküm süren üç yakın iblis Lilü, Lilitu, ve ArdatLil ile ilişkilendirilimektedir. Esasen Lilitu erkeklerin cinsel açıdan doymayan ve ebedi cezbedici kadını şeklinde görülmektedir. Lilu ve Lilutu geceleri geceleri erkekleri pencereden gözeten ve onları cezbetmeye, sevmeye ve öldürmeye çalışan Tanrıça İştar ile bağdaştırılır. Asur ve Babil çivi yazısı tabletlerinde Lilith; kötücül Tanrıça Lamaştu olarak karşılık bulmakta, Lamaştu’nun kabartma ve benzeri tasvirlerde dişi ifrit olarak betimlendiği görülmektedir. Tanrı Anu’nun kızı olan tanrıça Lamaştu ifritlerden daha yüce bir pozisyonda yer almakla birlikte aynı zamanda yalnızca tanrının buyruğunu dinleyen ifritlerden farklı olarak kendi başına hareket eden asi bir kişiliktir. Lamaştunun kötülük yaptığı kimselere yeni doğmuş veya doğmak üzere olan ana rahmindeki bebeklerdir. Yazılı metin olarak Lilith ilk kez Gıgamış Destanında geceleri yer altı ve karanlıklara hükmeden kötücül bir dişi varlık olarak karşılaşmaktayız.

Yahudi inancında ve metinlerinde Lilith:

Lilith’in yaratılış hadisesindeki rolünün en önemli dayanağı ibrani mitleridir. İbrani mitlerinde Lilith, Ademe’in ilk eşi, Havva’dan daha önce yaratılan ve dolayısıyla yaratılan ilk kadındır. Kitab-ı Mukaddes’e göre Adem ve Lilith topraktan yaratılmıştır. İkisinin cinsel yakınlaşmalarında Lilith’in sırtı toprağa, Adem’in ise gökyüzüne değmektedir. Tinsel olarak gökyüzü ataerkil, yeryüzü anaerkil yapıyı sembolize etmektedir.Kadının yaratılışında Adem’den farklı olarak kir, çöp ve çamur kullanılmıştır. Adem saf topraktan yaratıldığı için kendini Lilith’den üstün tutmaktadır. Adem cennette kendinin üstün Lilith’inise itaatkar olmasını istemiştir.

Ademin üstün görmeye devam edişi üzerine Lilithcenneti bırakıp dünyadaki bir çöle uçarak gitmiştir. Adem yalnız kalınca Tanrıya gidip geri getirmesini ister. Tanrı Senoy, Sensenoy ve Semongolof adlı üç meleğini Kızıldeniz’e göndererek onlara Lilith’i geri getirmelerini emreder. Burada Lilith iblis-Samuel ve onun cinleriyle beraber günde 100 taneden fazla Lilini veya lilim doğurmaktadır. Melekler teklif etmiş dönmesini ama Lilith Tanrının teklifini reddederek itaat etmemiştir. Adem tekrar tanrıya yakınarak dua eder.

Ve tanrı ikinci kez kadın yaratmış fakat beğenmemiştir yaptığını. 3. Kez eş vermek için kadın yaratacağında onu derin bir uykuya daldırıp kaburgalarından birini almış yarayı kapatmış ve ondan bir kadın yaratmıştır.Adem uyanmadan onu bir gelin gibi 24 parça mücevherle süslemiş, Adem uyandığında hayran olarak kendisinden geçmiştir.Adem varlığın adını kadın koymuş, ona verdiği unvan “yaşayan her şeyin annesi” manasında Havva olmuştur. Cennette uyum içinde yaşamaya başladılar. Bu arada 3 melek Lilith’in çocuklarını öldürmeye gittiklerinde yeni bir kadının yaratılıp Adem’le mutlu olduklarını söylerler. Fakat çocuklarının ölümünü kabullense de çok acı çekti Lilith. İntikam için Adem ve Havva’nın yeni doğan bebeklerini tek tek öldüreceğine yemin etti. Erkek çocuklarını 8, kız çocuklarını 22 gün içinde geceleri hayatlarını alacağını söylemiştir. Yahudi geleneğinde Lilith’in kötülüklerinden korunmak için lohusalar akşamları evde yalnız bırakılmamaktadır. Loğusa kadınlara kırmızı kurdela bağlanıp, kırmızı renkli loğusa şerbeti içirilmektedir.( Bizde de öyle değil mi?) Çocuğun uykusunda kahkaha atması Lilith geldiğine işarettir. Lilith yardımcıları yılan ve baykuştur.

Hristiyan İnancı ve metinlerinde Lilith:

Yılan bedenli kadın olarak betimlenen Lilith, Havva ve Adem’iiyiyi ve kötüyü bilme meyvesini yemeye teşvik eden yılan ile sembolize edilmektedir. Yasak meyveyi Adem ve Havvaya veren yılan ya da şeytan Hristiyanlıkta bir dişi varlıktır. Hristiyan ve Yahudi ortak inancına göre günahkar ve itaatsiz olan Lilith, önce Havvayı kandırmıştı. Lilith semavi dinler öncesinde kadının anaerkil, Havva ise semavi dinler sonrasında kadının iktidarını ve özgürlüğünü kaybettiği ataerkil dönemdeki halini sembolize etmektedir. Lilith yasak meyveyi uzatan, Havva yiyen, Meryem saf ve temizliğiyle yasak meyve ile insanları günahkar kılan diğer iki kadınınkefaretini ödeyendir. İncil’de Lilith ismi yer almazken ondan şeytan olarak bahsedilmektedir.

Ayrıca Lilith:Yunan mitolojisinde Hera ile özedeşleşirkenİslamiyette adı konmasa da Al karası yani dişi şeytan olarak geçmiştir metafor olarak.(Yani Umay ana hem havva hem Lilith)

Hem Ademin ilk eşi hem de şeytani özellikler taşıyan kötücül kimliktedir. Yahudi metinleri ve Mezopotamya’da bulunan Sümer-Babil tabletlerine göre geceleri rüyalarında erkeklere musallat olup onlardan yüzlerce çocuğu olan Lilith, Goethe’nin Faust isimli eserine konu olmuştur. Yaratılan ilk kadın, güzellik timsali ve erkeklerin sapkın heveslerini alevlendiren şeytani kişiliktedir. Thomas Mann’ın Büyülü Dağ romanında da Lilith geçer.

Adem zeki, akıllı ve cinsel yönden aktif kadınla sevişme konusundaki yeteneksizliğin sembolüdür. Antik dönem tanrıça tapınaklarında görev yapan rahibelerinde Lilith’e benzer şekilde aktif seks anlayışını kabul ettiği ve altta olmayı reddettiği söylenir. Kadın annelik vasfının yanında peygamber ve kraliçe olarak insanları yönetebilen bir varlıktır. Hem eleştirel düşüncenin hem de Tanrıya dolaysız yönelmenin öncüsüdür göklerde oturan Baba yerine halkının arasında kutsal topraklara rahmetiyle hükmeden bir Ana olarak betimlenmektedir.

Ve Âdem’in Lilith’le birlikteliğinden Saba Melikesi Naama (Belkıs) doğdu ve
asırlar sonra o, Süleyman’ın sarayına yerleşerek putperestliği geri getirdi. Ataerkil zihniyetin yerleşmesiyle erkekleri tuzağa düşüren bebekleri öldüren şeytana evrilmiştir. Oysa ilk ilk zamanlarda doğurganlık, çoğalma, aşk, bereket güç gibi özelliklerle anılmaktaydı.

Aslında kadının özgürlüğü, baskı altına alınamaması kadını kötü, asi, lanetlenen bir varlığa dönüştürmüştür eril iktidar. Yakıştırdıkları sıfatlar esasen kendi gölgelerinin kadınlara yansımasından başka bir şey değildir.